
جان لاك
1704- 1632 ¡ انگليسي
آثار جان لاك اساس ليبراليسم سياسي و تجربهگرايي فلسفي را بنيان نهاد و بر مسائل بسياري از قانون اساسي آمريكا گرفته تا تفكرات باركلي و هيوم تأثير گذاشت.
در رینگتون واقع در سامرستِ انگلستان متولد شد. او در دورانی پرآشوب ميزيست. زمانی که ده سال داشت، جنگ داخلی انگلستان آغاز شد. در سال ۱۶۴۹، سر پادشاه چارلز اول را بریدند و انگلستان به یک کشور جمهوری تحت فرمانروایی الیور کرامول تبدیل شد.
جان از سال ۱۶۵۲ تحصیل در کالج کرایست چرچ آکسفورد را شروع کرد. برنامهی تحصیلی متعارف فلسفهی کلاسیک نتوانست لاک را چندان به هیجان بیاورد. بنابراین، اوقات فراغت خود را به مطالعهی آرای متفکران متأخری از قبیل فرانسیس بیکن و رنه دکارت گذراند. او همچنین در سخنرانیهای علمی شرکت کرد و به رفتوآمد با ستارگان نوظهور علم جدید همچون رابرت بویل و رابرت هوک پرداخت. لاک در رشتهی پزشکی نیز تحصیل کرد. آنتونی اشلی کوپر (که بعدها ارل شافتزبری شد) خواست که جان پزشک خصوصی او باشد و بدینترتیب به خانهی کوپر در لندن نقل مکان کرد.
تجربهگرایی لاک
بین سالهای ۱۶۷۵ تا ۱۶۷۹ یعنی در دوران اقامت در فرانسه، روی «جستاری در فهم بشری» کار میکرد که به یکی از مشهورترین آثار او تبدیل شد. او در این اثر اندیشههای خود دربارهی ذهن و معرفت را مطرح کرد. با موضع خردگرایانی همچون دکارت به مخالفت پرداخت و استدلال کرد که انسانها با معرفت ذاتی به دنیا نمیآیند و ادراک از طریق تجربهی مستقیم حاصل میشود. این دیدگاه با عنوان تجربهگرایی شناخته میشود. بنابر نظر لاک، ما در بدو تولد صرفاً یک «لوح سپید» هستیم؛ خالی اما پذیرای تجربیاتی که در طول زندگی برایمان اتفاق میافتد. معرفتی که از تجربیات حسی یا «ادراک حسی» کسب میکنیم، بعدها با «تأمل» کامل میشود.
سلطنت و تبعید
پس از بازگشت از فرانسه، بزرگترین اثر سیاسی خود به نام «دو رساله دربارهی حکومت» (۱۶۸۹) را نوشت. او در این کتاب به استدلال عليه سلطنت مطلقه پرداخت و اندیشههای خود در باب قرارداد اجتماعی، خواست اکثریت، برابری آحاد بشر، و وظایف و حدود حکومت مشروع را شرح داد.
در این برهه از زمان، وضعیت جانشینی سلطنت در انگلستان دچار آشفتگی شده بود. ویگها (یکی از دو حزب سیاسی اصلی) وجود یک پادشاه کاتولیک را نمیپذیرفتند و ز سوی دیگر، حکومت هرگونه اقدام مشکوک به دسیسهچینی را با زندان و اعدام پاسخ میداد. در نتیجه، در سال ۱۶۸۱ شافتزبری که از رهبران حزب و یگ بود، به هلند گریخت و لاک هم در حرکتی عاقلانه در سال ۱۶۸۳ به دنبال او رفت. در طول این پنج سال تبعید، به کار روی «جستاری در فهم بشری» ادامه داد و همچنین «رسالهای در باب تسامح» را نوشت که حاویِ تفکراتش در باب اهمیت مدارای مذهبی بود.
در سال ۱۶۸۹ یعنی یک سال پس از «انقلاب شکوهمند»، به انگلستان بازگشت. در نتیجهی این انقلاب، جیمز دوم کاتولیک عزل شد و ویلیام اورانژِ پروتستان به پادشاهی رسید. لاک سالهای پایانی عمر خود را در خانهی بانو مشام در اسکس گذراند. او دوستان مختلفش از جمله ایزاک نیوتن را به آنجا دعوت میکرد و همچنان به نوشتن دربارهی سیاست، فلسفه، آموزش و پرورش، اقتصاد و دین میپرداخت.
دیدگاه خود را بنویسید