حلاج رقعی

«اناالحق». این جمله از حلاج سر او را تقدیم دار کرد. عارفی که زبان‌ زد همه عارفان زمانه خود و پس از خود شد. همه او را ستایش کرده‌اند. همه عارفانی که به خداپرستی و رسیدن حقیقت معروف بوده‌اند، از عظار تا حافظ، همه عارفی را که به جرم ارتداد و کفر اعدام شده را ستوده‌اند. منصور حلاج نمونه‌ای از یک شخصیت انقلابی است. اما شاید پرسشی که ممکن است ذهن بسیاری از ما را به خود مشغول کند این باشد که به راستی اناالحق به چه معناست؟ آیا اناالحق کفرآمیز است؟ برای پاسخ این سوال باید به ابن عربی بزرگترین عارف تاریخ فلسفه اسلامی برگردیم. ابن عربی در کتاب فصوص‌الحکم درباره شکل‌گیری جهان و اینکه چرا خداوند جهان را آفرید نظریه‌‌ای دارد که به مفهوم وحدت وجود برمی‌گردد. ابن عربی می‌گوید که خداوند برای شناخت خودش جهان را آفرید تا در آینه به خودش نگاه کند و خودش را بشناسد. ابن‌ عربی می‌گوید که آدم صیقل این آینه است و اوست که با کشف جهان، آن را به خدا می‌شناساند. ابن عربی معتقد به «وحدت وجود» است. وحدت وجود اندیشه‌ای است که خدا را با جهان یکی می‌داند. از نظر عرفان اسلامی جهانی که آفریده شده است بخشی از خداوند است و چیزی جدای از خدا نیست، همانطور که روح خداوند در آدمی حضور دارد. با بازگشت به اندیشه ابن‌ عربی اگر جهان با خدا یکی است، و ما انسان‌ها نیز بخشی از جهان هستیم، پس ما بخشی از وجود خداوند هستیم. آدم به عنوان صیقل آینه وجود با شناخت خودش و جهان خدا و به نوعی خودش را شناخته است. به همین دلیل حلاج خودش را بخشی از وجود الهی می‌دانست و می‌گفت «اناالحق». هرچند این یکی از نظریه‌ها درباره مفهوم انالحق حلاج است، و برای فهم اندیشه او نیاز به مطالعاتی عمیق‌تر در عرفان هست. کتاب حلاج از مجموعه عارفان نشر مرکز، کتابی مناسب برای ورد به اندیشه حلاج است تا بتوان پرده از راز اناالحق برداشت.