موسی و یکتاپرستی

زیگموند فروید را پدر علم روانکاوی می‌دانند و اغراق نیست اگر کتاب تفسیر خواب او را یکی از مهم‌ترین و اثرگذارترین کتاب‌های قرن بیستم و کل تاریخ بدانیم. برای فروید مفهوم ناخودآگاه به عنوان محل تجمع امیال سرکوب شد مسئله‌ای اساسی بوده است. از نظر فروید دوران کودکی اهمیتی اساسی در شکل‌گیری شخصیت افراد دارد. نظریه عقده ادیپ به عنوان یکی از مهم‌ترین تئوری‌های فروید و حضور «پدر» و «قانون» تاثیر بسیاری بر روانکاوی فردی و اجتماعی دارد. این اهمیت پدر برای فروید در کتاب موسی و یکتاپرستی نیز مشهود است. موسی و یکتاپرستی را شاید بتوان جنجالی‌ترین اثر فروید دانست. فروید در این کتاب تابر عبرانی موسی را زیر سوال می‌برد و موسی را «مصری» خطاب می‌کند. فروید اعتقاد دارد که در مصر کهن، یعنی 1375 سال پیش از میلاد، آمنحوتپ چهارم، فرعون وقت مصر، پرستش خدای شرک آلود آمون را ترک گفت و به پرستش خدای یکتا «آتون» درآمد و نام خود را از آمنحوتپ به «ایخناتون» تغییر داد. موسی به دین این فرعون درآمد و آن را به یهودی‌ها منتقل کرد. از نر فروید، موسی پس از مرگ ایخناتون و گسترش شورش‌های درون مصر، تنها پیروان نزدیک خود را به آزادی فرا می‌خواند. فروید با استناد به روایت کشف شده توسط ارنست زلین در سال 1922 در صحیفه هوشع اشاره می‌کند که بر مبنای آن روایت حضرت موسی در جریان یکی از طغیان‌های قوم نافرمان و لجبازش، جان می‌بازد. فروید در بررسی این رویداد دوباره به نظریه‌هایش درباره پدر بازمی‌گردد. پس از مرگ موسی، قوم یهود به دنبال احساس گناهی که از مرگ پدر خود داشته است مفهوم «منجی» را می‌سازد و این رویداد و اندیشه‌های ناشی از آن موجب شکل‌گیری ادیان ابراهیمی می‌شود. هرچند دیدگاه‌های ضد و نقیضی درباره درستی استدلال‌های فروید در این کتاب وجود دارد، اما فارغ از درستی نظریه فروید، این روش و خوانش روانکاوانه در بررسی رویدادهای تاریخی توانست تاثیرگذار باشد.