کتاب بازگشت به پنج رود یه کتاب از آندری ولوس، نویسنده معاصر ادبیات روسیه است که به ماجرای زندگی ِ رودکی، شاعر نامدار و مهم ایرانی می پردازه.
داستان کتاب، با پیری این شاعر بزرگ شروع میشه. جایی که رودکی، شاعر بزرگ و پر آوازه و نامی و بسیار محبوب توی عصر خودش، مورد غضب پادشاه وقت، امیر نوح سامانی، قرار گرفته و به دستور اون کور شده و حالا باید به تنهایی به زادگاه خودش، پنج رود برگرده.
رودکی، اما توی این مسیر یه همراه، یه پسر نوجوون به اسم شیرافکن رو با خودش داره که قراره توی مسیر بازگشت به زادگاهش یعنی پنج رود اون رو همراهی کنه‌ و چشم های این شاعر باشه.
توی مسیر بازگشت به پنج رود، رودکی، آرام آرام خاطرات زندگی خودش رو مرور می کنه؛ از وقتی که یه نوجوون توی پنج رود بود تا بعد ها که به تحصیل توی سمرقند پرداخت. بعد به زمانی میره که شعرهاش کم کم بین مردم محبوب شد و مورد اقبال مردم و اطرافیانش قرار گرفت. بعدترها که توی دربار امیر نصر سامانی، پدر همون کسی که دستور حبس و نابینا کردن رودکی رو داده، به مقام امیر الشعرایی میرسه و ثروت زیادی هم جمع می کنه. و بعد به ماجراها و حاشیه هایی که باعث شد مورد غضب حاکم وقت قرار بگیره می پردازه.
آندری ولوس توی کتاب بازگشت به پنج رود سعی کرده با توجه به اسناد و مدارک عربی و فارسی، که راجع به زندگی رودکی موجود بوده، یه زندگی نامه کامل از این شاعر بزرگ به نگارش در بیاره.
آندری ولوس، همچنین در کنار بیان شیوا و جذاب زندگی رودکی، بحث های مهم و عمیقی رو راجع به مسئله شعر و شاعری، آئین تصوف و شرایط جامعه اون زمان در برخورد با مسئله شعر و تصوف، مطرح می کنه.
در کنار نکات گفته شده، آندری ولوس به خیلی از آداب و سنت های مردم بین النهرین و باورهای رایج بین اون ها می پردازه.
به جز مسئله شعر و شاعری و تصوف، آندری ولوس به مسئله مذهب و تاریخ و سیاست، توی عصر رودکی می پردازه. و نکته ای که این کتاب رو جذاب می کنه، با این وجود که نویسنده، این کتاب رو با بهره گیری از تخیل نوشته، اما خیلی از مسائل اساسی ای که توی این کتاب مطرح میشه، براساس سندهای تاریخی، نوشته شده.
یه جا از کتاب بازگشت به پنج رود از آندری ولوس میخونیم:
بخارا، بخارای شریف پشت سر مانده بود! این ابر، گرد و غبار او بود، دود او، بوی او! بخارا بود که دود بر می‌آورد و تیره می شد و نفس تند و آلوده اش به فلک می رسید.